śmierć

1. Biała śmierć

a) «narkotyki, zwłaszcza kokaina»: Wobec wynikającego z handlu narkotykami oczywistego zagrożenia życia i zdrowia milionów obywateli, Stany Zjednoczone postanowiły przeznaczyć poważne środki finansnowe za walkę ze źródłem białej śmierci (...). H. Mąka, Piraci.

b) «cukier, zwłaszcza wtedy, gdy używany jest w zbyt dużych, szkodzących zdrowiu ilościach»

c) «śniegi i lody grożące życiu, będące przyczyną śmierci»: W tych najbardziej zaśnieżonych górach na świecie wspinaczka nie jest łatwa, ale dla wyćwiczonych i umiejących się zmagać z górami młodych ludzi to właśnie stanowi smak walki. Są doświadczeni – nie narażają się lekkomyślnie na niepotrzebne niebezpieczeństwa, a jednak i takich ludzi pochłonęła biała śmierć. J. Jania, Lodowce.

2. Być między życiem a śmiercią; pasować się ze śmiercią; walczyć ze śmiercią; zmagać się ze śmiercią «być w ciężkim stanie, grożącym śmiercią, być ciężko chorym, bliskim śmierci»: Pułkownik Lawrence, który uległ wczoraj wypadkowi motocyklowemu, walczy ze śmiercią. ABC Now 133/1935.

3. Coś umarło śmiercią naturalną «coś przestało być ważne, coś przestało budzić zainteresowanie, skończyło się»: Dwutygodnik, który zaczął wydawać, po siedemnastu numerach umarł śmiercią naturalną. S. Gąssowski, Teatr.

4. Czarna śmierć «dżuma występująca epidemicznie w średniowiecznej Europie; mór, morowa zaraza, morowe powietrze»: W 1348 r. przyszła na Europę „czarna śmierć”. Dziś wiemy, że była to dżuma, a mianowicie ta jej odmiana, którą specjaliści zowią gruczołową. Ludziom ówczesnym zaraza, co pochłonęła dwadzieścia pięć procent pogłowia kontynentu, wydawała się biczem Bożym, karzącym ludzkie grzechy. P. Jasienica, Polska Piastów.

5. Kogoś to jak po śmierć posłać; kogoś tylko po śmierć posłać «o kimś, kto został wysłany dla załatwienia jakiejś sprawy i długo nie wraca»: Ciebie, Madziu, tylko po śmierć posłać. – Była długa kolejka. – Kupiłaś jabłko? – Tak. E. Nowacka, Może.

6. Lekka śmierć «śmierć, której nie towarzyszy ból i cierpienie; śmierć bezbolesna»: Śmierć miał lekką, piękną śmierć – za całe życie. Po prostu spał wciąż i spał, aż razu pewnego wcale się nie przebudził. I. Newerly, Pamiątka.

7. Na śmierć i życie

a) «o zaciekłej, zażartej walce, bitwie, często prowadzącej aż do śmierci jednego z uczestników»: (...) przez wiele kolejnych dni walczyły ze sobą na śmierć i życie dziesiątki, a nader często setki par gladiatorów, wśród wycia wielu tysięcy widzów. Polityka 33/2000.

b) «o trwałych, wypróbowanych uczuciach, związkach, relacjach między jakimiś osobami»: Wielu ludzi mówi, że to, co ich łączy to prawdziwa głęboka miłość, która niejako uprawnia ich do podejmowania współżycia, to miłość do końca, to miłość na śmierć i życie. PR wyk 1997.

8. Prędzej bym się śmierci spodziewał «zwrot używany w momencie wielkiego zaskoczenia»

9. Ściana, mur śmierci «ściana budynku, baraku (zwykle w obozie koncentracyjnym), w którym odbywały się egzekucje»: Gdy otworzono obóz po wyzwoleniu – Pramer ubrany po cywilnemu przyszedł do nas i więźniowie oprowadzali go po obozie pokazując mu kuchnię, baraki mieszkalne, krematorium, ścianę śmierci i szubienicę. S. Grzesiuk, Kacet.

10. Śmierć cywilna

a) «pozbawienie kogoś za życia wszelkich praw obywatelskich i majątkowych»

b) «o sytuacji, kiedy ktoś, zwykle osoba powszechnie znana, na skutek swojego postępowania, zostaje potępiony przez opinię publiczną, mass media, środowisko zawodowe, często także wykluczony z tego środowiska»: Straszliwa była nienawiść górali do UB. Tu okazywali się zupełnie nieprzejednani. Jak jeden czy drugi zapisał się do partii, znajdował się poza wsią. Współpraca z władzą to była cywilna śmierć. A. Michnik, J. Tischner, J. Żakowski, Między.

11. Ujść, wywinąć się śmierci; wykręcić się itp. od śmierci «uniknąć śmierci; ocaleć, uratować się»: Lecieliśmy z Chrisem O’Donellem i Umą Thurman helikopterem i wysiadł silnik. Wtedy byłem pewien, że maszyna się roztrzaska i nie wywiniemy się śmierci. Na szczęście udało się szczęśliwie wylądować. Viva 18/2000.

12. Umrzeć swoją, własną śmiercią «umrzeć śmiercią naturalną, nie gwałtowną»: Ani jeden z członków Biura Politycznego ze składu w 1950 roku nie umarł własną śmiercią. W. Górnicki, Szerpa.

13. Wydrzeć kogoś śmierci «uratować komuś życie, ocalić kogoś»: Aresztowano Kamyka z Jasieńczykiem. Próżno Jasieńczyk wskazywał na głowę, którą mu policjant rozbił, i mówił, że mimo to ich bronił, dosłownie śmierci wydarł. I. Newerly, Pamiątka.

14. pot. Wyglądać jak śmierć na chorągwi «wyglądać bardzo blado, mizernie»

15. pot. Zagadać kogoś na śmierć «nie dać komuś dojść do głosu, zmęczyć kogoś swoim ciągłym mówieniem»: Teść jest osobą bardzo pogodną. Zagłaskałby cię na śmierć. Może także zagadałby cię na śmierć. Ale jest miły, otwarty. B. Dobroczyński, J. Owsiak, Orkiestra.

16. pot. Zagadać się na śmierć «rozmawiając stracić poczucie czasu»: Zagadała się na śmierć z przyjaciółkami, a dziecko jeden lód! Można tak? Daria, przynieś ciepłego mleka, posadzimy cię skarbie koło kominka... D. Koral, Wydziedziczeni.

17. Zamartwiać się, zapracowywać się na śmierć «nadmierną troską, nadmierną pracą osłabiać się, nadwyrężyć swoje zdrowie»: Zawierzyłem mu swoją rozmowę z Misiakiem, z powodu której zamartwiałem się na śmierć, na co roześmiał się, żebym spał spokojnie. – Jak mogę spać spokojnie, kiedy on jest być może w posiadaniu takiego na mnie materiału. J. Głowacki, Café.

18. pot. Zanudzić kogoś, zanudzić się na śmierć «bardzo znudzić kogoś, bardzo się znudzić»: W końcu, co zrobię z wolnym czasem? Chłopaki po pracy na piwo, do knajpki, a ja? Zanudzę się chyba na śmierć. A. Dodziuk, W. Kamecki, Matnia.

19. pot. Zapomnieć o czymś na śmierć «całkowicie o czymś zapomnieć, zupełnie o czymś nie pamiętać»: Całe szczęście, że przestało padać, bo na śmierć zapomniałam o parasolu (...). A. Wiedemann, Sęk.

Być panem życia i śmierci zob. pan 2.

Do usranej śmierci zob. usrany.

Igrać ze śmiercią zob. igrać 1.

Ktoś (jest) blady, biały jak śmierć zob. blady 2.

Ktoś wygląda jak trzy ćwierci do śmierci zob. wyglądać 3.

Kwestia, sprawa życia i śmierci zob. życie 10.

Łoże śmierci zob. łoże 3.

Na łożu śmierci zob. łoże 4.

Spojrzeć śmierci (prosto) w oczy zob. spojrzeć 3.

Szwadrony śmierci zob. szwadron.

Śmierć czyjaś spadnie na kogoś zob. spaść 3.

Śmierć frajerom zob. frajer 1.

Śmierć patrzy, zagląda itp. komuś w oczy; ktoś patrzy, zagląda, spogląda itp. śmierci w oczy zob. oko 59.

Zakochać się na śmierć zob. zakochać się.

Zakręt śmierci zob. zakręt.